Parlamenter sistemlerde oy çoğunluğu ile iktidara gelen ve söz konusu yasama döneminde yürütme erkini yerine getirecek iktidar, parlamenter sistemlerin vazgeçilmez bir unsurudur.
Öte yandan söz konusu dönemde iktidara gelecek çoğunluğu elde edemese de iktidar yarışındaki iddiasını koruyan ana muhalefet partisi yahut daha genel ifadesi ile muhalefet partileri, demokrasi yaşamının olmazsa olmazıdır.
Muhalefetin bu önemi; muhalefet partisinin, iktidardaki parti için kimi yerde caydırıcı kimi noktalarda ise ilerlemeye mecbur bırakıcı bir unsur olmasından kaynaklanmaktadır. Diğer bir deyişle, yürütmenin yasamadan kaynaklanması nedeni ile muhalefetin yürütme organını denetlemesi onun bir hakkı olduğu kadar bir sorumluluğudur.
Siyasal bilimlerde; devletlerin siyasi yapısına, muhalefet geleneğinin toplumdaki yerine ve iktidar-muhalefet ilişkisinin dinamiğine göre muhalefetin parlamentodaki konumunu belirlemek adına çeşitli ayrımlara gidilmiştir. Fakat muhalefet uygulamalarının arasında öyle bir tür vardır ki; bu uygulama ile iktidara gelme ihtimali en yüksek olan ana muhalefet partisi, iktidardaki partinin bakanlarını denetleyecek, hükümet programını yani hükümetin tüm faaliyetlerini takip edecek bir gölge kabine (gölge bakanlar kurulu) kurmaktadır.
Gölge kabinenin görevleri; iktidar partisinin uygulamalarını takip etmesi, denetlemesi ve kendilerinin başa geçmesi halinde aynı konuya nasıl bir yaklaşım/çözüm geliştirileceğini saptamasıdır. Takdir edeceğiniz üzere bu uygulamanın muhalefet kurumunun işlevselliğini artırmak ve iktidar krizlerini önlemek adına çok sayıda faydası mevcuttur.
Öncelikle gölge kabine sistemi ile muhalefet partisi iktidar olarak geçiremeyeceği yasama döneminde iktidara ciddi bir biçimde talip olduğunu muhalefet koltuğunda yaptığı somut çalışmalar ile hem parlamentoya hem de seçmenlere göstermektedir. Bu yolla muhalefetin bir dahaki seçime kadar seçmenlerin algısında değişiklik yaratma şansı artarken, seçimlerin kalıplaşmış birtakım ideolojik eğilimlerle değil potansiyel hükümet programı çevresinde şekillenmesin önü açılabilmektedir.
Gölge kabinedeki gölge bakanlar, hükümette gölgesi oldukları bakanların faaliyetlerini söz konusu bakanlığın dar çemberinde denetlemektedir. Bu yolla; başbakanın denetlenmesine ek olarak, iktidardaki bakanın bakanlık faaliyetleri sırasında da dinamik yapısını yitirmemeye çalışması ve bir denetimin varlığının caydırıcı bir unsur olarak bakanda daha hakkaniyetli ve özenli adımlar atma zorunluluğu doğurması söz konusu olmaktadır.
Örneklenebilecek daha birçok faydanın yanında gölge kabine sisteminin Türkiye gibi uzun süreyle bir partinin iktidarı tarafından yönetilen ülkelerdeki önemi; muhalefetin, bakanlık faaliyetlerine tam hakimiyeti ve beğenilen-beğenilmeyen uygulamaların yüksek farkındalığı ile her an iktidara gelecekmişçesine hazır olmasıdır.
Türkiyede 3 Kasım 2002den bu yana AKP hükümetinin iktidarda olduğu göz önünde bulundurulduğunda, hükümet ne kadar, kendi ifadeleri ile, metal yorgunluğu içerisindeyse muhalefetin de bir bu kadar yorulmuşluğundan söz etmek olanak dahilindedir.
Bu yorulmanın gölge kabine sistemi ile önlenmesi sonucunda; muhalefette kaldığı sürede, yarın olacak bir erken seçimde iktidara gelecekmiş sinerjisiyle faaliyet gösteren bir muhalefetin gerçekten iktidar olduğunda, siyasi, ekonomik krizleri minimize etmesi mümkün olabilecektir.
Zira her gölge bakan sorumlu olduğu bakanlığın faaliyetlerini yakından takip etmiş bu yolla bakan olduğu zaman da bir tecrübesizlik yahut bir alışma süresi yaşamaksızın çalışmalara kimi zaman aynen kimi zaman değişiklikler yaparak devam edebilecek yetkinliği kazanmış olacaktır.
Siyaset bilimi lügatına gölge kabine tabiri, İngilterede uygulana gelen sistemle girmiştir ve bugün de bu sistemin İngilterenin yanında Almanyada, Kanadada ufak değişiklikler göstermek suretiyle uygulandığı ifade edilebilir.
Türkiyede ise gölge kabine sisteminin uygulamalarına 80lerin sonlarında rastlamak mümkündür. Kapatılan CHPnin oylarını büyük oranda bünyesinde toplayan Sosyal Demokrat Halkçı Partinin (SHP), 1989 yerel seçimlerinden birinci parti olarak çıkmasındaki başarıyı belediye yönetimlerinde edindikleri prestij ile sağlamış olsa da belediye başkanlarının tutumları nedeni ile hızla itibar kaybetmiştir.
Bunun üzerine SHP, Türk demokrasi tarihinde bir ilke imza atarak gölge kabine düzenlemesine gitmiş ve ANAPa karşı üstlendiği muhalefet görevinde gölge bakanlar ile başarıya ulaşmayı hedeflemişti. Ne yazık ki bu girişim, SHPnin listesindeki isimlerin magazinsel boyutları ile tartışılmasıyla sınırlı kalmış, demokrasi hayatında beklenen muhalefet sinerjisini doğurmamıştır. Güncel bir örnekle, Efkan Aladan boşalan İçişleri Bakanlığı makamına getirilen Süleyman Soylunun Mehmet Ağar ile yakın ilişkileri, basında siyasetin ve bürokrasinin birçok alanında önemli görevlerde bulunmuş Ağarın, Soylu için parti içinde geliştirilmiş bir gölge bakan olması senaryolarını gündeme getirmiştir.
Yukarıda verilen bu örnekler dışında Türkiyede gölge kabine sistemine rastlandığından söz etmek mümkün değildir. Bundan sonraki süreç için;cumhurbaşkanlığı sisteminde, halk tarafından seçilecek milletvekilleri ile yine halk tarafından seçilecek cumhurbaşkanı arasındaki (parlamenter sistemin izlerini taşırcasına) siyasal sorumluluğun da katkısı ile, böylesi gölge kabine uygulamasının cumhurbaşkanlığı sistemi ile oluşmasından endişe edilen otoriter ortamın asgari oranda tutulmasına da yardımcı olabileceği ifade edilebilir.
Belirtilmelidir ki, cumhurbaşkanlığı sisteminde bakanların cumhurbaşkanı tarafından atanacağı düşünüldüğünde; bakanlara denetim yapacak gölge bakanların bulunması, başkanlık seçimleri yenilenince yeni başkanın veya yeniden seçilen başkanın tekrar bakanlığa atayacağı kişiler hakkında esaslı görüşlerinin olmasına olanak sağlayacaktır.
Sonuç olarak, Türkiyede hükümet sistemlerine sıkıştırılmaksızın, muhalefet kültürünün gelişmesi ve erk sahibi iktidarların keyfi uygulamalarının, ihmallerinin önlenmesi için siyaset hayatına gölge olgusunun yerleştirilmesinin denetim mekanizması bakımından olumlu sonuçları olacağı ifade edilebilir.
