Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi eski dekanı ve emekli hocası Prof. Dr. Samih Bayrakçeken Bey’den Yakutiye Mareşal Fevzi Çakmak İlkokulu Müdürü Muharrem Şahin Bey, İKİNCİ YUVAM adıyla çıkardıkları okul dergisinin 2.nci sayısı için bir yazı istemiş. Bayrakçeken, Etkili Öğretmenlerin Nitelikleri başlıklı bir yazıyı aynı fakültenin değerli Öğretim Üyesi Dr. Özlem Oktay ile beraber hazırladığını söyledi. Sabah yürüyüşümüz esnasında zaman zaman da konu üzerinde fikir alışverişi yaptık. Hocama, dergi yayınlanınca hazırladığınız Etkili Öğretmenlerin Nitelikleri başlıklı makalenizi köşemde okurlarımla buluşturmak isterim. Çok kişi istifade eder dedim. Bu durumu Okul Müdürü Muharrem Bey’e iletince bundan memnun olduğunu da ifade etmiş.
Dergi “Mareşal Fevzi Çakmak İlkokulu Yakutiye/ Erzurum, Mayıs 2022 /Sayı 2, İKİNCİ YUVAM Okul Dergisi” başlığıyla 45 sayfa olarak yayınlanmış. Büyük emeklerle hazırlanmış dergide her bir öğretmenin yaptığı etkinlikler yer almış. Dergiye yine Kazım Karabekir Eğitim Fakültesinden mesai arkadaşlarım Prof. Dr. Halit Dursunoğlu “Çocuğunuzun Öğretmenine, Okul İdarecisine Verdiğiniz Değer, Çocuğunuza Verdiğiniz Değerdir”, Prof. Dr. Ali Osman Engin “Üstün Yetenekli Çocuklar ve Eğitim” ve dostum Bilsem Müdürü Uzm. Psk. Dan. Uğur Elmas “Çocukların Yeteneklerinin Nasıl Geliştirebiliriz” başlıklı yazılarıyla dergiye katkıda bulunmuşlar. Okul Müdür Muharrem Şahin ve Yakutiye İlçe Milli Eğitim Müdürü Cihan Kıvanç Beylerin de yazıları yer almış. Müdür Yardımcısı Malik Şahin ve öğretmen arkadaşların dayanışmasıyla “Söz gider yazı kalır.” atasözümüzde ifade edildiği gibi ortaya kalıcı bir eser çıkmış. Kurumlar arasında dayanışma ve işbirliği olunca ortaya güzel ürünler çıkmaktadır. Bize de bu imkânı veren ve emeği geçen herkese siz okurlarım adına teşekkür ederim.
Bu yazımızda sizleri Prof. Dr. Samih Bayrakçeken ve Dr. Özlem Oktay hocalarımın makalesiyle buluşturacağım. Diğer yazıları isteyen okurlarım dergiye ulaşarak istifade edebilirler.
Makale birazca uzun. Özetlemek istedim ancak yazının bütünlüğünü bozmak istemedim. Makale gazete köşemde yayınlanıp internete düşünce sadece eğitimcilerin değil hemen herkesin yazıdan kendine bir pay çıkartarak istifade etmesini istediğim için yazıyı aynen vermeyi uygun buldum.
ETKİLİ ÖĞRETMENLERİN NİTELİKLERİ
Prof. Dr. Samih Bayrakçeken ve Dr. Özlem Oktay
Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi
“Hayatta en büyük talih, küçükken iyi bir öğretmene rastlamaktır.” Buket Uzuner
Bütün eğitim kademelerinde eğitim sürecinin öğrenciden sonra gelen en önemli unsuru olan öğretmen, ilkokul düzeyi için çok daha ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü bu eğitim kademesindeki öğrencilerin bilişsel, sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimlerinin hızlı bir şekilde gerçekleşmesi nedeniyle, bu yaş grubunda çevreden gelen uyarıcıların etkisi daha da fazla olmaktadır. Öğrenciler ilkokul öğretmenlerinin etkisinde çok fazla kalmakta ve bu etki birçok zaman hayat boyu sürmektedir.
Öğretmenin birçok tanımı yapılabilmekle birlikte en basit olarak, öğretme ve öğrenme sürecinden sorumlu kişi olarak ifade edilebilir. Buna göre öğretmenler, öğrencilerinin başarıları kadar, onların başarısızlıklarından da sorumlu kişilerdir. Ne yazık ki, eğitimin çeşitli kademelerinde (anaokulundan üniversiteye kadar) görev yapan bazı öğretmenler, öğrencilerinin başarısızlıklarından sorumlu değillermiş gibi bir anlayışa sahip olabilmektedirler. Bu sebepten dolayı, öğrencileri başarısız olduklarında böyle düşünen öğretmenler kendi kendilerini sorgulamamakta ve başarısızlığın nedenini farklı değişkenlerde aramaktadırlar
Öğretmenin etkililiği, öğrencilerini dersin hedeflerine ulaştırma düzeyi ile ilgilidir. Bir asırdan daha uzun süre üzerinde çalışılmasına rağmen, etkili bir öğretmenin sahip olması gereken özellikler konusunda bir fikir birliği bulunmamaktadır. Çünkü öğretmenlik, son derece karmaşık bir meslektir. İyi olarak algılanan nitelikler; öğrencilerin kültürü, eğitim düzeyi, dersin konusu ve eğitim-öğretim ortamı gibi birçok faktöre bağlı olarak değişim gösterebilmektedir. Ancak araştırmalar sonucunda iyi olarak nitelendirilen bazı öğretmen özellikleri de rapor edilmektedir. Aşağıda, bu niteliklerden bazıları anahtar sözcükler şeklinde verilmiştir.
Etkili bir öğretmenin öğrencileri ile ilişkilerinde sevgi ve takdir ön plandadır. Bu öğretmenler öğrencilerine isimleriyle hitap ederler. Onları küçük düşürücü davranışlardan sakınırlar. Onların kendilerini değerli ve yeterli görmeleri için uygun öğrenme ortamları hazırlarlar. Öz-belirlemeci motivasyon/isteklendirme kuramına göre de herhangi bir ortamda bireylerin yapılacak görevlere motive olmaları için; özerklik, yetkinlik ve ilişkililik şeklinde sayılan üç psikolojik ihtiyacın karşılanması gerekmektedir. Yapılan araştırmalara göre korku ortamları, öğrencileri ezberlemeye yöneltmektedir. Sevgi, saygı ve güvenin hâkim olduğu ortamlar, derinlemesine öğrenme için daha uygundur. Şair Cahit Külebi “Bir nazlı kuşa benzer/ Çocuk dediğin/ Ekmek ister ev ister/ Öpülüp okşanmak ister,” dizeleriyle bu durumu güzel bir şekilde ifade etmektedir.
Prof. Dr. Samih Bayrakçeken ve öğrencileri
Etkili öğretmen, öğrencinin ne öğreneceğini, nasıl öğreneceğini, ne kadar öğreneceğini ve çevresindeki dünya ile nasıl iletişim kuracağını etkiler. Etkili öğretmen; öğrencinin okul başarısını arttırır, onun öğrenmeye olan ilgisini yükseltir ve böylelikle okula karşı öğrencide pozitif bir tutum gelişir. Etkili öğretmenler öğrencilerini; yetenekleri, öğrenme stilleri, ilgileri, kültürleri ve benzeri birçok yönüyle iyi tanırlar ve öğretimde onların bireyselliğini çok önemserler.
Dr. Özlem Oktay ve küçük bilimciler
Etkili öğretmenlerin işlerini; saatlik, günlük, haftalık, dönemlik ve yıllık olarak hatta ve hatta daha uzun bir gelecek için iyi planladıkları ve gerekli hazırlıkları iyi yaptıkları bilinmektedir. Yapacakları herhangi bir etkinlik öncesinde öğrencilerin o etkinlikten neler kazanacaklarını onlara açık bir şekilde ifade ederler. Etkili öğretmenler mümkün olduğunca çok çeşitli öğretim stratejileri kullanarak derslerini işler. Örneğin, öğrencilerin birbirlerinden öğrenmelerine imkân veren işbirlikli öğrenme akran öğretimi gibi yaklaşımları yaygın şekilde uygularlar.
Etkili öğretmenler motivasyon, öğrenme yöntemleri, zaman yönetimi, fiziksel ve sosyal çevrenin düzenlenmesi, performansı izleme şeklinde altı bileşenden oluşan akademik öz-düzenleme özelliğini de öğrencilerin kazanmaları için iyi model oluştururlar. Öz-düzenleme özelliğine sahip öğrenciler kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu yüklenirler. Öz-düzenleme ile öğrencilerin başarılarının önemli ölçüde arttığı araştırmalarla ortaya konmuştur.
Etkili öğretmenler öğrencilerin yeteneklerinin sabit olmayıp, çalışmakla geliştirilebileceğine inanırlar. Ayrıca öğrencilerini zekâ ve yeteneklerinden dolayı değil, kullandıkları değişik öğrenme yaklaşımlarından ve sebatlı olmalarından dolayı takdir ederler.
Etkili öğretmen öğrencilere üst düzey sorular yöneltir ve onlardan olumlu beklentileri olduğunu açıkça ortaya koyar. Öğrencileri büyük oranda öğrenmeye katar. Etkili öğretmenler öğrencilerine üst düzey düşünme ve problem çözme becerileri kazandırmaya çalışırlar. Genellikle hatırlama düzeyinin üzerinde analiz, değerlendirme ve sentez gerektiren sorular sorarlar. Etkili öğretmenler, öğrencilerin öğrenmelerini sadece öğretim esnasında ve öğretimden sonra ölçmekle kalmazlar, öğrenciye okutulacak içerik bilgi ve becerisini öğretim öncesi de ölçerler. Böylece yapacakları öğretimi duruma adapte ederler ve öğrencilerinin ön bilgilerini ortaya çıkarırlar. Etkili öğretmenler; formal, informal, formatif, summatif ölçmeler dâhil olmak üzere öğrenci öğrenmesinin izlenmesinde değişik amaçlarla ölçme yaklaşımlarını kullanırlar. Yani ölçme ile öğretimi bir bütün haline getirip, öğrenciyi adım adım izleyerek onun hakkında hem dönüt alıp hem de dönüt verirler. Etkili öğretmenler ayrıca öğrencilerini kendi öğrenmelerini kendilerinin de ölçüp izlemesi yönünde teşvik ederler. Etkili öğretmenler, öğretim ortamını iyi bir şekilde düzenleme, yani sınıf yönetimi becerisine sahiplerdir. Çünkü sınıfın kötü yönetilmesi, davranış sorunlarına yol açar ve öğrencilerin akademik başarısını düşürür. Ayrıca etkili öğretmenler; adaletli, saygılı, öğrenme-öğretme sahip, öğrenmeye karşı olumlu tutum sahibi, meraklı, iyi ekip çalışması yapabilen ve iletişim becerisi yüksek kişilerdir. Bu öğretmenler; okul yönetimiyle, öğrencileriyle, velilerle ve diğer meslektaşlarıyla çok iyi iletişim içerisindedirler.
Mareşal Fevzi Çakmak İlkokulu yöneticileri okul müdürü Sayın Muharrem Şahin ve müdür yardımcısı Sayın Malik Şahin’in, Erzurum İl Milli Eğitim Müdürü Sayın Salih Kaygusuz’unda teşvik ve destekleriyle, okul öğretmenleri ve velilerle birlikte bir takım ruhu içerisinde okullarında sevgiye, saygıya, takdire, hoşgörüye, empatiye dayalı, motivasyonu artırıcı güzel bir çalışma ortamı oluşturdukları anlaşılmaktadır. Bu üretken ortamda daha başarılı, daha mutlu öğrenciler yetiştirmeleri dileğiyle…
Minik hatip Ela Nişancı Erzurum Karskapı Şehitliği’nde İstiklal Marşı Şiirimizi okurken
Kaynaklar
Bayrakçeken, S., Oktay, Ö., Samancı, O., & Canpolat N. (2021). Motivasyon kuramları çerçevesinde öğrencilerin öğrenme motivasyonlarının arttırılması: Bir derleme çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(2), 677-698.
Dunn, D. (2017). How to be an Outstanding Primary School Teacher 2nd edition. Bloomsbury Publishing.
